Một số phương pháp kiểm nghiệm chất lượng Tinh Dầu
Phần 1: Phát hiện các tạp chất trong tinh dầu
Tạp chất thường gặp trong tinh dầu là Nước và các Ion kim loại nặng. Sự có mặt những yếu tố này là do kỹ thuật cất không đảm bảo tiêu chuẩn, thường hay gặp trong tinh dầu mua của các cơ sở sản xuất tinh dầu tư nhân. Tuy lượng không nhiều, nhưng đó là các tác nhân thúc đẩy quá trình oxy hoá làm cho tinh dầu chóng bị hỏng.
Các chất giả mạo được đưa vào trong tinh dầu là do cố ý để làm giảm giá thành.Việc giả mạo là cả một nghệ thuật hết sức tinh vi, tuy vậy sự có mặt các hợp chất này thường làm thay đổi các chỉ số lý, hoá của tinh dầu như độ tan, tỷ trọng, năng xuất quay cực v.v.. Có thể dựa vào các đặc tính này để phát hiện ra chất giả mạo.
1. Phát hiện nước
Cho vào ống nghiệm khô một ít tinh thể đồng Sulfat khan (có màu trắng xanh) rồi nhỏ từng giọt tinh dầu vào, lắc đều, để yên 15 phút. Nếu trong tinh dầu có nước, đồng Sulfat sẽ chuyển sang màu xanh lam.
Hoặc Lắc tinh dầu với CaCl2 khan hoặc CuSO4, khan nếu có nước CaCl2 sẽ chảy hoặc CuSO4 sẽ chuyển từ màu xanh nhạt sang xanh nước biển.
2. Phát hiện cồn
Nhỏ từng giọt nước vào trong ống nghiệm có chứa 1ml tinh dầu, lắc đều. Nếu thấy đục như sữa là trong tinh dầu có cồn.
Hoặc Cho vào bình cassia 5ml tinh dầu, thêm 75ml nước. Lắc đều. Thêm nước để dồn phần tinh dầu lên phía cổ bình có chia vạch. Nếu lượng nước giảm rõ rệt là
trong tinh dầu có cồn.
3. Tìm Ion kim loại nặng
Lắc tinh dầu với nước, tách riêng lớp nước, rồi cho sục một luồng khí H2S, nếu có ion kim loại nặng sẽ có tủa sulfur mầu đen.
Phần 2: Phát hiện các chất giả mạo trong tinh dầu
Chất giả mạo có thể là các hợp chất tan trong nước hoặc tan trong dầu.
1. Các hợp chất tan trong nước: Ethanol và glycerin.
Ethanol và glycerin rất hay được cho vào trong tinh dầu có thành phần chính là alcol, ví dụ như tinh dầu bạc hà. Phương pháp xác định chung là: lắc với nước, nếu có thể tích giảm chứng tỏ có sự giả mạo. Dụng cụ xác định có thể dùng bình cassia hoặc loại ống đong có nút mài.
Phát hiện ethanol bằng các phương pháp sau:
Tạo sản phẩm iodoform có mùi đặc biệt.
Nhỏ từng giọt nước vào trong một ống nghiệm có chứa khoảng 5ml tinh dầu. Lắc đều, nếu có ethanol tinh dầu sẽ đục như sữa.
Phát hiện Glycerin:
Bốc hơi tinh dầu trên nồi cách thuỷ, cho vào cấn một ít tinh thể kali sulfat, đun trực tiếp. Sẽ có mùi đặc trưng của acrolein.
Phản ứng này cũng áp dụng để xác định sự có mặt của dầu béo trong tinh dầu.
2. Các chất giả mạo tan trong dầu:
Dầu mỡ:
Giỏ 1 giọt tinh dầu lên giấy bọc hay giấy bóng kính mờ hay giấy pơluya (pelure). Hơ nhanh trên bếp điện cho tinh dầu bay hơi mà giấy không bị cháy, nếu để lại vết là có dầu mỡ.
Tuy nhiên một số tinh dầu có chứa các thành phần các hợp chất sesquuiterpen, một số bị hoá nhựa, khi hơ vẫn để lại vết, nên cần có những phương pháp kiểm nghiệm khác.
Hoặc bốc hơi tinh dầu trên nồi cách thuỷ, xác định chỉ số xà phòng của cấn hoặc làm phản ứng để tạo ra acrolein như ở mục xác định glycerin
Dầu hoả, xăng, dầu parafin:
Những thành phần này không tan trong alcol, có thể kiểm tra độ tan của tinh dầu trong ethanol 800.
Trong một ống đong dung tích 100ml, cho vào 80ml ethanol 800. Giỏ từng giọt tinh dầu cho đến hết 5ml. Tinh dầu sẽ tan hết trong alcol, còn chất giả mạo sẽ nổi lên trên bề mặt. Phương pháp này có thể xác định được chất giả mạo ở tỷ lệ 5%.
Ví dụ với Tinh dầu thông:
Cách phát hiện dễ dàng nhất là dùng SKK. Thành phần chính của tinh dầu thông là - và –pinen hoặc -caren, sẽ xuất hiện ngay ở phần đầu của sắc ký đồ. Cũng có thể phát hiện bằng SKLM: - và -pinen sẽ xuất hiện ở tiền tuyến, khi khai triển với các hệ dung môi thông thường.
Có thể dựa vào đặc tính là tinh dầu thông không tan trong ethanol 700: cho 2ml tinh dầu vào ống nghiệm, nhỏ từng giọt ethanol 700. Nếu có tinh dầu thông sẽ có hiện tượng đục.
Phương pháp này có thể phát hiện sự giả mạo tinh dầu thông trong tinh dầu bạc hà ở tỷ lệ 5%.
Có 1 điều cần chú ý nữa là: Các loại tinh dầu chung có một số loại cây, hoa...có nhiều giống, nhiều loài ví dụ như tinh dầu bạc hà thì hay sử dụng có tinh dầu bạc hà á được lấy tinh dầu từ cây bạc hà á và tinh dầu bạc hà âu được lấy tinh dầu từ cây bạc hà âu, hay hoa oải hương cũng có vài giống như spike lavender, true lavender, lavandin...Ngọc lan tây có hoa trắng và hoa vàng, chi sả có sả java, sả chanh, sả hoa hồng, sả gừng....Vì vậy có thêm 1 cách phân biệt chất lượng tinh dầu là bạn có thể xem tên khoa học hay còn gọi là tên tiếng latinh của loại tinh dầu bạn sử dụng để biết được chất lượng của tinh dầu. Tinh dầu cũng phụ thuộc nơi chúng mọc, được gieo trồng, và cách chiết xuất nữa, có những loại chỉ mọc hoang hoặc được trồng ở một số vùng có mùi tinh dầu của nó khác với mùi tinh dầu được trồng ở vùng khác, hoặc có loại được ép thì tốt hoặc là thơm hơn loại chưng cất hơi nước.
Hãy luôn ghi nhớ thêm một điều nữa là tinh dầu tự nhiên nguyên chất bao giờ cũng phảng phất mùi của gỗ, lá, hoa, phấn hoa đôi khi còn hơi chát chát của lá và hoa, còn hơi nồng nồng mùi gỗ, rễ, nó giống y mùi của cỏ cây hoa lá ngoài cuộc sống mà bạn gặp càng để lâu nó càng dịu, ngọt, mát chứ không bị gắt hay lạt hay hơi giống mùi rượu nhẹ.
Tạp chất thường gặp trong tinh dầu là Nước và các Ion kim loại nặng. Sự có mặt những yếu tố này là do kỹ thuật cất không đảm bảo tiêu chuẩn, thường hay gặp trong tinh dầu mua của các cơ sở sản xuất tinh dầu tư nhân. Tuy lượng không nhiều, nhưng đó là các tác nhân thúc đẩy quá trình oxy hoá làm cho tinh dầu chóng bị hỏng.
Các chất giả mạo được đưa vào trong tinh dầu là do cố ý để làm giảm giá thành.Việc giả mạo là cả một nghệ thuật hết sức tinh vi, tuy vậy sự có mặt các hợp chất này thường làm thay đổi các chỉ số lý, hoá của tinh dầu như độ tan, tỷ trọng, năng xuất quay cực v.v.. Có thể dựa vào các đặc tính này để phát hiện ra chất giả mạo.
1. Phát hiện nước
Cho vào ống nghiệm khô một ít tinh thể đồng Sulfat khan (có màu trắng xanh) rồi nhỏ từng giọt tinh dầu vào, lắc đều, để yên 15 phút. Nếu trong tinh dầu có nước, đồng Sulfat sẽ chuyển sang màu xanh lam.
Hoặc Lắc tinh dầu với CaCl2 khan hoặc CuSO4, khan nếu có nước CaCl2 sẽ chảy hoặc CuSO4 sẽ chuyển từ màu xanh nhạt sang xanh nước biển.
2. Phát hiện cồn
Nhỏ từng giọt nước vào trong ống nghiệm có chứa 1ml tinh dầu, lắc đều. Nếu thấy đục như sữa là trong tinh dầu có cồn.
Hoặc Cho vào bình cassia 5ml tinh dầu, thêm 75ml nước. Lắc đều. Thêm nước để dồn phần tinh dầu lên phía cổ bình có chia vạch. Nếu lượng nước giảm rõ rệt là
trong tinh dầu có cồn.
3. Tìm Ion kim loại nặng
Lắc tinh dầu với nước, tách riêng lớp nước, rồi cho sục một luồng khí H2S, nếu có ion kim loại nặng sẽ có tủa sulfur mầu đen.
Phần 2: Phát hiện các chất giả mạo trong tinh dầu
Chất giả mạo có thể là các hợp chất tan trong nước hoặc tan trong dầu.
1. Các hợp chất tan trong nước: Ethanol và glycerin.
Ethanol và glycerin rất hay được cho vào trong tinh dầu có thành phần chính là alcol, ví dụ như tinh dầu bạc hà. Phương pháp xác định chung là: lắc với nước, nếu có thể tích giảm chứng tỏ có sự giả mạo. Dụng cụ xác định có thể dùng bình cassia hoặc loại ống đong có nút mài.
Phát hiện ethanol bằng các phương pháp sau:
Tạo sản phẩm iodoform có mùi đặc biệt.
Nhỏ từng giọt nước vào trong một ống nghiệm có chứa khoảng 5ml tinh dầu. Lắc đều, nếu có ethanol tinh dầu sẽ đục như sữa.
Phát hiện Glycerin:
Bốc hơi tinh dầu trên nồi cách thuỷ, cho vào cấn một ít tinh thể kali sulfat, đun trực tiếp. Sẽ có mùi đặc trưng của acrolein.
Phản ứng này cũng áp dụng để xác định sự có mặt của dầu béo trong tinh dầu.
2. Các chất giả mạo tan trong dầu:
Dầu mỡ:
Giỏ 1 giọt tinh dầu lên giấy bọc hay giấy bóng kính mờ hay giấy pơluya (pelure). Hơ nhanh trên bếp điện cho tinh dầu bay hơi mà giấy không bị cháy, nếu để lại vết là có dầu mỡ.
Tuy nhiên một số tinh dầu có chứa các thành phần các hợp chất sesquuiterpen, một số bị hoá nhựa, khi hơ vẫn để lại vết, nên cần có những phương pháp kiểm nghiệm khác.
Hoặc bốc hơi tinh dầu trên nồi cách thuỷ, xác định chỉ số xà phòng của cấn hoặc làm phản ứng để tạo ra acrolein như ở mục xác định glycerin
Dầu hoả, xăng, dầu parafin:
Những thành phần này không tan trong alcol, có thể kiểm tra độ tan của tinh dầu trong ethanol 800.
Trong một ống đong dung tích 100ml, cho vào 80ml ethanol 800. Giỏ từng giọt tinh dầu cho đến hết 5ml. Tinh dầu sẽ tan hết trong alcol, còn chất giả mạo sẽ nổi lên trên bề mặt. Phương pháp này có thể xác định được chất giả mạo ở tỷ lệ 5%.
Ví dụ với Tinh dầu thông:
Cách phát hiện dễ dàng nhất là dùng SKK. Thành phần chính của tinh dầu thông là - và –pinen hoặc -caren, sẽ xuất hiện ngay ở phần đầu của sắc ký đồ. Cũng có thể phát hiện bằng SKLM: - và -pinen sẽ xuất hiện ở tiền tuyến, khi khai triển với các hệ dung môi thông thường.
Có thể dựa vào đặc tính là tinh dầu thông không tan trong ethanol 700: cho 2ml tinh dầu vào ống nghiệm, nhỏ từng giọt ethanol 700. Nếu có tinh dầu thông sẽ có hiện tượng đục.
Phương pháp này có thể phát hiện sự giả mạo tinh dầu thông trong tinh dầu bạc hà ở tỷ lệ 5%.
Có 1 điều cần chú ý nữa là: Các loại tinh dầu chung có một số loại cây, hoa...có nhiều giống, nhiều loài ví dụ như tinh dầu bạc hà thì hay sử dụng có tinh dầu bạc hà á được lấy tinh dầu từ cây bạc hà á và tinh dầu bạc hà âu được lấy tinh dầu từ cây bạc hà âu, hay hoa oải hương cũng có vài giống như spike lavender, true lavender, lavandin...Ngọc lan tây có hoa trắng và hoa vàng, chi sả có sả java, sả chanh, sả hoa hồng, sả gừng....Vì vậy có thêm 1 cách phân biệt chất lượng tinh dầu là bạn có thể xem tên khoa học hay còn gọi là tên tiếng latinh của loại tinh dầu bạn sử dụng để biết được chất lượng của tinh dầu. Tinh dầu cũng phụ thuộc nơi chúng mọc, được gieo trồng, và cách chiết xuất nữa, có những loại chỉ mọc hoang hoặc được trồng ở một số vùng có mùi tinh dầu của nó khác với mùi tinh dầu được trồng ở vùng khác, hoặc có loại được ép thì tốt hoặc là thơm hơn loại chưng cất hơi nước.
Hãy luôn ghi nhớ thêm một điều nữa là tinh dầu tự nhiên nguyên chất bao giờ cũng phảng phất mùi của gỗ, lá, hoa, phấn hoa đôi khi còn hơi chát chát của lá và hoa, còn hơi nồng nồng mùi gỗ, rễ, nó giống y mùi của cỏ cây hoa lá ngoài cuộc sống mà bạn gặp càng để lâu nó càng dịu, ngọt, mát chứ không bị gắt hay lạt hay hơi giống mùi rượu nhẹ.
